अवकाळी पावसामुळे शेतकऱ्यांच्या हातातोंडाशी आलेला घास हिरावून घेतलेला बऱ्याच वेळेस बघण्यात येते. पाऊस कधी येणार, कीती येणार याचा अंदाज लावणे तसेच त्या अंदाजावर लोकांनी विश्वास ठेवणे हो काही सोपा विषय नाही. परंतु, हा अंदाज सांगणाऱ्या व्यक्तीचे नाव जर पंजाबराव डख असेल तर अंदाजही अचुक लागतो आणि लोकांचा त्यावर विश्वासही बसतो. पंजाबराव डख हे नाव महाराष्ट्र्रातील शेतकऱ्यांसाठी नवीन नाही. नेहमी बदलणाऱ्या हवामान पद्धतींचा शेतकऱ्यां वर सतत परिणाम होत असताना, हवामान अंजाद सांगण्याची एक नवीन पद्धत उदयास आली आहे जी महाराष्ट्रा तील हजारो शेतकऱ्यांना अत्यंत महत्वाची आणि आशादायक वाटू लागली आहे. पंजाब डख यांनी सुरू केलेल्या हवामान अंदाज सेवेने, भारतीय हवामान खात्याच्या पारंपारिक हवामान अंदाज पद्धतींना मागे टाकत स्वत:च्या अचूक अंदाजाने राज्याला वेठीस धरले आहे.
पंजाबराव डख हे कोण आहेत, पंजाबराव डख यांची संपूर्ण माहिती
“महाराष्ट्रातील परभणी जिल्ह्यातील मु. पो. गुगळी धामणगाव येथील पंजाब डख हे त्यांच्या अचूक हवामान अंदाजां साठी प्रसिद्ध झाले आहेत. ज्यांनी राज्यातील शेतकऱ्यांना पावसाची तयारी करण्यास तसेच त्यांच्या पिकांचे नुकसान होण्यापासून संरक्षण करण्यास मदत केली आहे. पंजाबराव डख हे परभणी मधील जिल्हा परिषद शाळेमध्ये शिक्षकाचे काम देखील करतात.”
हवामानाचा अंदाज लावण्याचे त्यांचे कौशल्य भारतीय हवामान खात्याने उभारलेल्या आधुनीक उपग्रह यंत्रणेच्या क्षमतेपेक्षाही पुढे गेले आहे याचमुळे त्यांच्या अंदाजांवर राज्यभरातील शेतकऱ्यांचा गाढा विश्वास आहे.
सुरूवात कशी झाली…
TVवर नियमित हवामान अंदाज ऐकण्याच्या तसेच वडिलांशी चर्चा करण्याच्या त्याच्या सवयीमुळे पंजाबराव डख यांना हवामानाविषयी आवड निर्माण झाली. त्यांनी स्वतःची निरीक्षणे नोंदवायला सुरुवात केली तसेच त्यामुळे त्यांना कालांतराने त्यांना महाराष्ट्रातील हवामानाच्या नमुन्यांबद्दल सखोल समज निर्माण झाली. एक गोष्ट त्यांच्या लक्षात आली की शेतकर्‍यांना त्यांच्या शेतीच्या कामांचे नियोजन करण्यासाठी त्यांच्या स्थानिक भाषेत सोप्या तसेच अचूक हवामान अंदाजाची आवश्यकता आहे. त्यानुसार त्यांनी अंदाज शेतकऱ्यांना समजतील अशा सोप्या भाषेत WhatsApp आणि इतर सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्मवर शेअर करणे सुरू केले. ते पावसाची अत्यांत अचुक तसेच योग्य माहिती देतात. त्याच्या अंदाजांमध्ये केवळ पावसाची तारीख आणि वेळच नाही तर पावसाचे प्रमाण, आर्द्रता, वाऱ्याचा वेग तसेच इतर घटक देखील आहेत जे शेतकऱ्यांना जाणून घेणे महत्त्वाचे असतात.
पंजाबराव डख हवामान अंदाज
महाराष्ट्रातील शेतकरी गेल्या बऱ्याच वर्षांपासून पंजाबराव डख यांच्या अंदाजांवर अवलंबून असल्याचे आपणांस दिसून येते. तसेच त्यांना ते अत्यंत अचूक असल्याचे आढळले आहे. त्यांच्या अंदाजांमुळे शेतकऱ्यांना पाऊसाची अतिवृष्टी, वादळ आणि गारपिटी मुळे होणारे नुकसान टाळण्यास मदत होत असते तसेच त्यांच्या शेतीच्या व इतर कामांचे नियोजन करण्यासही मदत झाली आहे.
पंजाबराव डख यांच्या हवामान अंदाजामुळे त्यांना महाराष्ट्रात “हवामान गुरू” म्हणून प्रतिष्ठा प्राप्त झाली असल्याचे आपणास दिसून येते. राज्यातील हवामानाच्या नमुन्यांबद्दल त्यांचे ज्ञान आणि दुरदृष्टी लोकांपर्यत पोहचवण्यासाठी त्यांना विविध कार्यक्रम आणि कार्यक्रमांमध्ये बोलण्यासाठी आमंत्रित केले गेले आहे. पाऊस वाढवण्यासाठी पर्यावरण संतुलनासाठी त्यांनी अधिकाधिक झाडे लावण्याच्या महत्त्वावरही भर दिला आहे तसेच पिढ्यानपिढ्या चालत आलेल्या हवामानाचा अंदाज वर्तवण्याच्या पारंपारिक पद्धतीही सांगितल्या आहेत.
पंजाबराव डख यांनी आपल्या कार्याने दाखवून दिले आहे की अगदी साधी आणि सोपी निरीक्षणे हे स्थानिक हवामानाच्या नमुन्यांचे सखोल आकलन तसेच हवामानाचा अंदाज लावण्यासाठी शक्तिशाली साधने असू शकतात. जमिनीशी सखोल संबंध असलेल्या शेतकऱ्यां चे ज्ञान हवामान व शेतीशी संबंधित गुंतागुंतीच्या समस्या सोडवण्या साठी त्यांचे कार्य मोलाचे ठरते.
अशाप्रकारे, पंजाब डख यांचे जीवन तसेच कार्य शेती आणि हवामानाशी संबंधित समस्या सोडवण्या साठी स्थानिक ज्ञान आणि कौशल्याचे महत्त्व दर्शवते. महाराष्ट्रातील शेतकरी समुदाया साठी त्यांचे योगदान हे अशा व्यक्तींच्या सामर्थ्याचा पुरावा आहे ज्यांना इतरांना मदत करण्याची तसेच त्यांच्या समुदायावर सकारात्मक प्रभाव पाडण्याची आवड आहे.
पंजाबराव डख यांनी त्यांच्या अचूक व सरळ अंदाजामुळे शेतकऱ्यांमध्ये प्रचंड लोकप्रियता मिळवली आहे. ही सेवा स्थानिक भाषेत हवामान अंदाज देण्यासाठी व्हॉट्सॲप चा वापर करतात, ज्यामुळे शेतकऱ्यांना त्यांचे अंदाज समजणे अत्यंत सोपे होते. अनेक शेतकरी पारंपारिक हवामान अंदाजा मध्ये वापरल्या जाणाऱ्या जटिल तांत्रिक शब्दाचा अर्थ समजून घेण्यासाठी धडपडत असताना, पंजाबराव डख साधी आणि सोपी भाषा वापरतात, ज्यामुळे त्यांना आगामी हवामानाच्या घटनांसाठी तयारी करणे सोपे होते. पंजाबराव डख यांच्यावरील लेखाचा हा पहीला भाग आहे. तरी दुसरा भाग लवकरच प्रसिद्ध केला जाईल. दुसऱ्या भागामध्ये आपण पाऊस कधी पडेल हे कसे ओळखावे या संदर्भात काही नोंदी बघणार आहोत.
